Şafak Tanrıçası Aurora’nın Peşinde

Bazı kaynaklarda “Kuzey Işıkları” için “Aurora Borealis” terimini ilk kez 1623 yılında Galileo Galilei’nin kullandığı yazılıyor. Şafağın Işığı anlamına gelen Aurora Borealis kelimesindeki Aurora Roma mitolojisinde Şafak Tanrıçasından, Borealis ise Kuzey Rüzgarları Tanrısı Boreas‘tan gelmektedir. Yani Şafak Tanrıçası ‘Aurora’ ile kuzey rüzgarının birleştirilmiş hali anlamında bir tanımlama.

Biz 19-24 Aralık 2023 tarihleri arasında Rusya’nın Murmansk kentine kuzey ışıklarını görebilmek umuduyla bir gezi yaptık. “Umuduyla” dememin nedeni kuzey ışıklarını görmenin gerçekten bir şans işi olmasıdır. Amacınız fotoğraflarını gördüğünüz doğanın renk cümbüşü olayını görebilmek! Önceden turu ayarlayıp, biletlerinizi alıyorsunuz ve bir dünya yol gidiyorsunuz. Sonrası orada bulunduğunuz zamandaki güneş patlamalarına, havanın durumuna, bulutların insafına bağlı kalıyor. Tabii ki aurora izleme programları ile nokta atışı ayarlama yapabiliyorlar. Ama siz orada iken havanın durumu sürekli yağışlı ve bulutlu ise buna program ne yapsın? Yaptığınız harcama, gezinizin başlangıç amacını karşılamayacak, umudunuz da boşa çıkacaktır. O zaman da bol bol kar topu oynar ve yurda dönersiniz. Bu dediklerimi yaşamış çok sayıda gezgin arkadaşım oldu.

Doktor ve yakınlarına yönelik turlar düzenleyen DNA Turizm ile kuzey ışıklarını görmek için Rusya’nın Murmansk şehrine yaptığımız gezimizde yukarıda bulunan fotoğraf gibi net, çıplak gözle görülen Kuzey Işıklarına rastlayamadık. Yukarıdaki fotoğraflar aynı bölgeye gezi yapan profesyonel rehber ve sevgili arkadaşım Teoman Cimit‘in fotoğraflarıdır. Onun izniyle ve aynı bölgeye yaptığı geziden kendi çektiği fotoğrafları kullanmak zorunda kaldım. Kendisine teşekkür ederek konuya girelim. Bizim gezideki fotoğraflar, kuzey ışıklarını görmedeki şansızlığımız nedeni ile ancak aşağıdaki fotoğraf kadar olabildi.

Kutup Işıkları Dedikleri Ne Ola ki?

Kuzey Işıklarının adı çıkmış ama bunun bir de Güney Işıkları ( Aurora Australis) var. Yani aslında bunlara “Kutup Işıkları” (Kutup Aurorası) demek lazım. Kutup ışıkları, kuzey ve güney kutup bölgelerinde gökyüzünde görülen, yeryüzünün manyetik alanı ile güneşten gelen yüklü parçacıkların etkileşimi sonucu ortaya çıkan doğal ışımalardır. Aşağıdaki video olayı kabaca izah ediyor.

Biraz daha ayrıntısına girersek şu bilgileri sizlerle paylaşabilirim; Güneşte her zaman jeomanyetik fırtınalar yaşanıyor ve bunlar dalgalar halinde uzaya saçılıyor. Her yöne giden ve yüklü parçacıklardan oluşan dalgalar dünyamıza da ulaşıyorlar. Dünyamızın çevresinde var olan manyetik alan güneşten gelen bu parçacıkları saptırıyor. Yani bir nevi kalkan görevi görüyor. Bu parçacıkların dünyanın atmosferine girmeyi en çok başarabildiği yerler ise kutup bölgeleri. Çünkü bu bölgelerde güneşten gelen yüklü parçacıklar manyetik alan çizgilerine görece daha paralel hareket ederek manyetik kuvvetlere daha az maruz kalıyor. Güneşten gelen parçacıklar atmosferdeki oksijen ile etkileşime girdiğinde yeşil, azot molekülleriyle çarpıştığında mavi, iyonlaşmamış azot atomları ile çarpıştığında ise mor ya da eflatun ışık yayılıyor. Böylece kutup ışıkları olarak adlandırılan doğa olayı ortaya çıkıyor. Bu ışımalar genellikle geceleri gözlemleniyor. Ağırlıklı olarak da atmosferin iyonosfer tabakasında (70-400 km arasındaki kısım) meydana geliyor.

Bu doğa olayı yaygın olarak 60 ve 72 derece kuzey ve güney enlemleri arasında görünüyor. Her iki kutup ışıklarının oluşumu benzer özelliklere sahip. Ancak Antarktika’da (Güney Kutbu), Arktika’da (Kuzey Kutbu) olduğundan daha yüksek enlemlerde kutup ışıkları görülüyor. Normal şartlarda Türkiye gibi orta enlemlerde yer alan ülkelerde kutup ışıkları görülmüyor. Ancak güneşten güçlü jeomanyetik fırtınalar koptuğu zamanlarda dünyamızın her köşesinden kutup ışıkları görüldüğü rapor edilmiş. Nitekim 2023 yılının kasım ayında Türkiye’de bile kırmızı renkli kuzey ışıkları görüldü.

Kuzey Işıkları Nerede Görülür?

Eylül-mart ayları aralığında görülebilen Aurora Borealis, dünyanın kuzey kutup dairesi içerisinde toprakları olan ülkelerden izlenebiliyor. Kuzey ışıkları için hangi ülkeye gideceğinizi seçmenizde en önemli kriterlerin başında maliyet geliyor. Her gezginin rüyalarını süsleyen renk cümbüşünü görmek için en çok Lapland olarak da bilinen bir bölge ziyaret ediliyor. Rusya, Finlandiya, Norveç, İsveç gibi ülkelerin kuzey kısımlarında kalan topraklar Lapland diye adlandırılıyor. Bu ülkeler arasında en ucuz gözükenler Rusya ve Finlandiya. Kanada ve Alaska‘da Kuzey Işıkları için, daha az olmakla birlikte, tercih edilen diğer yerlerden.

Bu bölgelerden sadece Rusya’daki Murmansk bölgesini ve İzlanda’yı ziyaret ettim. Ama kuzey ışıkları ile ilgili bu yazımı tamamlaması için Lapland’da tercih edilen diğer yerleri de araştırdım. Okuduklarımdan bu bölgeler hakkındaki bilgileri ve açık kaynaklardaki görselleri sizlerle paylaşmak isterim.

İsveç, kuzey ışıklarının görülebildiği diğer ülkelere nazaran daha ılıman iklim yapısıyla tercih edilebiliyor. İsveç’te Abisko Milli Parkı, Kiruna Bölgesi, Björkliden, Luleå, Jukkasjä ve Tornedalen kuzey ışıklarının görülebildiği turistik yerlerinden. Yazıldığı kadarından anladığım buzdan ve ağaçlardan tasarım otelleri ile daha lüks bir ortamda, daha ılıman bir havada kuzey ışıklarını görmek istiyorsanız İsveç’i tercih edeceksiniz.

Eğer kuzey ışıklarını görmek için Norveç’e gitmek isterseniz dikkat etmeniz gereken bazı konular var. Norveç diğer İskandinav ülkelerine göre daha pahalı. Ayrıca Norveç, kış aylarında yağış alan bir bölge. Bu nedenle gideceğiniz tarihlerde yağış olacaksa gökyüzü bulutlu olacağı için kuzey ışıklarını görmeniz imkânsız hale gelecektir. Norveç’e kasım ve aralık aylarında gidilmesi hava durumunun uygunluğu açısından daha çok tavsiye ediliyor. Norveç’in Svalbard Adası, Trondheim, Finnmark, Bodo, Alta, Tromsø, Narvik, Kjollefjord, Skibotn, Nordkapp, Tana Bru, Vardo ve Lofoten Adaları kuzey ışıkları için tercih edilen bölgeler.

Finlandiya, komşu Lapland ülkelerine göre daha uygun fiyatlı olması ve gündüz aktiviteleri bakımından daha zengin olmasıyla bir cazibe merkezi. Finlandiya’nın Kakslauttanen, İnari, Nellim, Utsjoki ve Luosto şehirleri kuzey ışıklarının izlenebildiği şehirlerinden bazıları.

Danimarka’nın Grönland Bölgesi, kuzey ışıkları deyince akla gelen diğer bölgelerden. Danimarka’nın özerk bölgesi olan Grönland’ın tamamı kuzey kutup dairesi içerisinde kaldığından burası kuzey ışıklarının yuvası haline geliyor. Bölgede kuzey ışıklarını görmeye en uygun şehirler, Nuuk, Ilulissat, Isortoq ve Ammassalik olarak belirtiliyor.

Rusya kuzey ışıklarının gözlemlenebildiği diğer alternatif yerlere göre oldukça uygun fiyatlı ancak diğer seçeneklerine göre daha soğuk. Rusya’nın kuzey kısmında yer alan Murmansk, kuzey ışıklarının en sık gözlemlendiği bölge. Türkiye’den bu bölgeye gitmeniz için önce Moskova’ya gitmeniz ve oradan da Murmansk’a 2 saatlik bir uçak yolculuğu daha yapmanız gerekecek. Murmansk dışında Naryan-Mar, Vorkuta, Yakutski, Kirovsk ve Petrozavodsk Rusya’nın Aurora merkezlerinden.

İzlanda pahalı tercihlerden olacaktır. İzlanda’da kuzey ışıklarının görülebildiği yerlerin başında Thingvellir Ulusal Parkı, Reykjavik, Vik, Vatnajokull ve Akureyni geliyor. 2016 yılında temmuz ayında İzlanda’ya güzel bir gezi yapmıştık ve yazısını da yazmıştım (https://gezekalin.com/2016/08/01/atesin-ve-buzun-yurdu-izlanda-baslangic/) İzlanda tercihinizde görebileceğiniz gayzerler, kaplıcalar, buzullar gibi diğer doğal güzellikler burayı cazip hale getirebilir. İzlanda’da elül- nisan ayları arasında kuzey ışıklarını görebilirsiniz.

Kuzey Işıklarının Kanada’da en iyi ekim ve mart ayı arasında izleyebileceği yazılıyor. Yukon, Manitoba, Alberta, Calgary, Nunavut, Tuktoyaktuk, Yellowknife, Whitehorse, Iqaluit, Kuujjuaq, Banff, Jasper Kanada’da Kuzey Işıkları için tavsiye edilen yerler.

Kuzey ışıklarını görmenin garantisinin verilmesi oldukça zor olmasına karşın Alaska, bu ihtimalin en yüksek olduğu yer. Alaska, uzun geceleri ve açık hava koşulları nedeniyle yıl boyunca kuzey ışıklarının görülebildiği nadir bölgelerden. Ağustos sonundan mayıs ayına kadar olan zaman dilimi içerisinde Alaska’ya giderseniz şansınız epey artacaktır. Alaska’nın neredeyse tüm şehirlerinden kuzey ışıkları gözlemlenebiliyor. Özellikle Fairbanks hem konaklama seçeneğini ve hem de kuzey ışıklarını görme ihtimalinizi artırmanız açısından tavsiye ediliyor. Buraya ulaşmak ise hem maliyetli ve hem de zor olacaktır.

Kuzey Kanada şehirleri arasında Churchill, Yellowknife, Newfoundland, Calgary, Banff, Manitoba, Igaluıt ve daha pek çok şehir muhteşem kuzey ışıklarını görebileceğiniz şanslı noktalardan. Kanada’nın bazı eyaletlerinde ağustos sonundan mayıs ayına kadar kuzey ışıkları gözlemlenebiliyor.

Evet Sanal Gezgin arkadaşları kuzey ışıkları ile ilgili bu giriş yazısı sonrasında sizlerle Murmansk gezimizi paylaşacağım..

Gezekalın

Dr Ümit Kuru

18.03.2024

https://gezekalin.com/2024/03/18/safak-tanricasi-aurora-pesinde/