İSTANBUL FATİHİNİNİZMİR'DEKİ MÜHRÜ 16 YEDİKİTA EKİM 2017 / SAYI 110

İZMİRKALESİ'NİNKAYIPKİTABESİ İSTANBUL FATİHİNİNİZMİR'DEKİ MÜHRÜ 16 YEDİKİTA EKİM 2017 / SAYI 110

İSTANBUL FATİHİNİNİZMİR'DEKİ MÜHRÜ 16  YEDİKİTA   EKİM 2017 / SAYI 110

İzmir, meyle Bizans İmparatorluğu'nunönemli liman planları.Malazgirt Zaferi'nden sonra, “ilk Türkamirali” olan Çaka Bey tarafındanfethedildiyse de onun vefatından sonratekrar Bizanslılar'ın eline geçmişti. Aydınoğlu U mur Bey, İzmir'i 1 328'detekrar fethetti. ama şehir,1344'te V edik, Cenova ve Rodos ödemesindenmüteşekkil Hıristiyan donanmasıtarafından geri alındı. Aslında bu mücadele Ankara Savaşı'na(1 402) kadarHıristiyanların kontrolündegeleceği sahil kesimi için veriliyordu. İzmir'in iç kısımları iseMüslümanların idaresindeydi. şu ki; İzmir limanı 1344 tarihRodos Şövalyeleri tarafından ele geçirilince Aydınoğulları, sahildenbiraz daha yeni yeni bir şehir kurmuşlar ve buraya da“Müslüman İzmiri” de kalmıştı. Sahilde Hıristiyan idaresindeyapabilmiş şehre ise Türkler arasında “Gâvur İzmiri” deniyordu.
 Nasip Timur'u nmuş…
402 yılında Orta Asya'dan gelenEmir Timur, OsmanlıSultanı Yıldırım Bayezid ile kimliği Ankara Savaşı'ndaOsmanlıları tekrar edin, önce Bursa'yı ele geçirdi. sonra da58 senedir Rodos Şövalyeleri elinde olan ve alınamayan İzmir'iilerlemek üzere yola çıktı. Önce Haçlı kalesine İslâm'ı kabuletmelerini bu da olmaz İslâm sancağını kalelerine asıp,itaat etmelerini teklif etti. Kabil sevgise hepsikılıçtan geçireceğini de belirtti. Teklif kabul edilmeyinceTimur muhasarayı başlattı. 10-15 gün sonra kalenindayanacak güç içeriğindeki Haçlı şövalye veaskerleri kıyıya demirli gemilerine binerek kaçtılar. Kaledekidiğer mahsurlar ise Timurluların kılıçlarından kurtulamadı.Kale ve evleri yıktırıldı. Timur, Aydınoğulları'naeski topraklarını ve İzmir'i geri verdi. Beyliğin başına İsaBey'in oğlu Musa Bey, onun kısa süre sonra vefatı üzerine deİkinci Umur Bey geçti (1403). Bundan sonra İzmir, Sultanİkinci Murad devrine kadar bir beylik olarak devam etmekettirecekti.
 
SAYI 110 / EKİM 2017
YEDİKİTA
 
25
 1687-1723ismi bilinmeyen birHollandalı tarafındanyapılan yağlıboya İzmirtablonda, kahverengitaşlardan yapılmış kale,limanın girişindegörünmekte
 
26
 YEDİKİTA
 
EKİM 2017 / SAYI 110
çekicidir. Kapısının üzerinde beyaz mermerden ve büyükharflerle yazılmış bir kitabe mevcuttur. Kale neşe dayanı klı ve korunaklıdır . Bizzat Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmıştır v e kafirden kalma değildir .”Evliya Çelebi, Fatih Sultan Mehmed Han'ın inşasıolduğunu bildirdiği kalenin kitabe özelliklerine de verir . Ancak“80 1” (1398/99) nakleder ki butarihtir. ZiraTimur'dan önceki bir devretiyor. Evliya, Yanlış ayet de kaleyi Fatih'in yaptırdığı konusunda hiçbirşüpheye mahal bırakmamaktadır.uzun yıllar bu kitabe hakkında herhangi bir izerastlanmamıştır . Dönemin güncelveya muahharhayattada kaleyle bilgi konusunda bilgigibi kitabe metni başka doğrulanamıyor.Ancak metinleri iyileştirmediğimizdauz kitabe ileEvliya'nın verdiği kitabenin aynı olduğunu anlıyorsunuz.
İzmir'e Bir de Çeşme
Evliya Çelebi tarafından İzmir'de Fatih Sultan Mehmeddevrine ait ikinci bir kitabe kayıtlıdır. Bu birçeşme kitabesidir. Çelebi, yukarıda bahsi geçenKadifeKaleyle eşitki çeşmenin kitabesini “Ummira hâzihi'nin-sâkıyetü'l-mübâreke tü alâmeten fî eyyâmiSultan Muradibn mehemmed han halledallâhu hilâfetehu, ketebehu fîevâhiri Recebi'l-mürecceb li-sene ihdâ ve seb'îne ve semânebenim. [Evâhir-i Receb 871 / 26 Şubat-7 Mart 1467] olarak veriyor .Kitabe, geleceği Türkçesiyle ifade edilebilir: “Bumübarek pınarı Çelebi Mehmed Han oğlu Sultan Murad Hankendi devrinin nişanı olarak yaptırmıştır. 871 (1467)Recep'e yazıldı.”Çeşmenin tarihlenmesinde bir uyumsuzluk vardır . bunagöre çeşme, Fatih devrine tarihlenmekt e.ama çeşmeyiSultan İkinci Murad'ın yaptırdığını söylemektedir . Ancak,tarih esası, kronolojik olarak Sultan ÇelebiMehmed'in oğlu Sultan İkinci Murad (1421-1451) devrindeinşa edilemeyeceğinden, kitabeddeki isim yazımında bireğitim veya yanlış okuma oluşma kuvvetledir.ahminimize Göre bu çeşmede iç kalenin yıl inşaatyapılmış olmalıdır .
 Netice İtibariy le…
Uzun yıllartahribatlar değeri harabe bir köye dönenİzmir; 148 0 senesinde Fatih'in emriyleyeni bir kaleye kavuşur.Bu kalenin yeniden ortaya çıkardığımız kitabesi, İzmir'inFatih Sultan Mehmed tarafından tekrar imar hiç kimsetereddüde mahal olarak bırakılmayacak ispatlıyor . İzmir'iemniyetli bir ev olarak tasvir, güvenliğili bir şehirdilinu söylüyor ve konuşuyor İzmir'in ticaret merkeziolarak yeniden yapılanmasının temellerini atıyor.
 
ıı
Kaynaklar:
Münir Aktepe, İzmir Y azıları Cam ileler , Hanlar ,Medreseler, Sebiller. Haz. F. Yılmaz, İzmir 2003; EkremHakkı Ayverdi, OsmanlıMi'mârîsinde Fâtih Devri855-886 (1451-1481).C. IV, 2. Baskı İstanbul1989; Tuncer Baykara,İzmir Şehri ve Tarihi, İzmir197 4; Vehbi Günay,EvliyaÇelebi'nin İzmir Tarihçesi, Kent ve Seyyah Evliya Çeleb i'ninGözüyle İzmir ve Çevresi, EditörMetin Ekici – Turan Gökçe İzmir2013.
 
SAYI 110 / EKİM 2017
YEDİKİTA
 
27
 
 İzmir Kalesi ve yeniden yapılması emriniveren, İstanbul'un fatihi Sultan Mehmed Han 17 79 yılında Hollandalı ressam H. Knopftarafından resmedilen İzmir. Sahilde sağda İngilizbayrağı İngiliz konsoslosunu, kırmızı Türk bayrağıda İzmir Kalesi'ni işaret ediyor
(Amsterdam Rijks Müzesi, SK-A-3947
Dr. Mehmet Tütüncü